HIV Remisyonu
12 Şubat 2009 tarihinde Berlin Charité Üniversitesinde görev alan Alman Hematolog Gero Hütter ve arkadaşları, gerçekleşmesine imkân vermediğimiz bir sonuca ulaşıp bunu The England Journal of Medicine aracılığıyla tüm dünya ile paylaştılar. Yayınlanan makalede Timothy Ray Brown adındaki hastanın “human immunodeficiency virus” (HIV) enfeksiyonundan korunmasını sağlayan kök hücre naklinden bahsedilmişti.
Görsel 1: Timothy Ray Brown (HIV remisyonunun gerçekleştirildiği ilk hasta)
Tüm dünyanın Berlin adı ile tanıdığı Brown'un 1995 yılında HIV-pozitif olduğu belirlenmiş ve ardından “yüksek aktiviteli antiretroviral tedaviye” [highly active anti-retroviral therapy (HAART)] başlanmıştı. 2006 yılının ortalarında akut miyeloid lösemi teşhisi konulmasından sonra kök hücre nakli gerçekleştirildi. Bu nakil sayesinde Brown hem lösemiyi yendi hem de HIV enfeksiyonundan kurtuldu.
Peki, kök hücre nakli ile HIV remisyonu nasıl meydana geldi?
HIV insan vücudunda CD4+ T hücrelerini enfekte eder. Bu hücrelere girişi genellikle hücresel bir reseptör olan CCR5 ile etkileşimi gerektirir. Bazı insanlarda CCR5 reseptörünü kodlayan gende gelişen homozigot gen mutasyonu nedeniyle reseptörün kodlaması diğerlerinden farklıdır ve bu fark sayesinde virüs hücreye giremez. Böylece hücreler virüsten korunur. Bu durumu "HIV'in vücutta tutunacağı dalı kırmak" olarak ifade edebiliriz.
Berlin adlı hastanın duyulmasından yaklaşık 10 yıl sonra Nature dergisinin 2019 Mart sayısında ikinci bir HIV remisyonundan bahsedildi. İsmi açıklanmayan ve Londra olarak adlandırılan erkek hastanın 2003 yılında HIV-pozitif olduğu ortaya çıktı, 2012’de de Hodgkin lenfoma teşhisi kondu. Çok fazla tedavi seçeneği kalmayan bu hastaya 2016 yılında, Berlin adlı hastada olduğu gibi, CCR5 reseptör kodlayan gende homozigot mutasyona sahip donörden kök hücre nakli gerçekleştirildi. Naklin ardından hastaya yaklaşık bir buçuk yıl antiretroviral tedavi uygulandı. Tedaviyi yöneten profesörlerden Ravindra Gupta, bu tedavinin kesilmesinden sonra bile vücutta hiçbir virüse rastlamadıklarını ifade etti. Bu gelişmeler bilim insanlarına yeni araştırmalar için ilham vermiş ve cesaretlendirmiş olsa da alınan riskler, kanser tedavisi dışında bu tür kök hücre naklini yapamayacak kadar büyüktür. Diğer bir tedavi seçeneği olan antiretroviral tedavi ise yaşamı uzatır ve cinsel geçişi engeller ancak virüs asla ortadan kaybolmaz, bunun yerine CD4+ T hücrelerinde gizlenir. Eğer tedavi durdurulursa virüs hızla bu gizli rezervuardan ortaya çıkar. Bu durum da hastaların antiretroviralleri düzenli ve ömür boyu kullanmasını gerektirir.
HIV tedavisinde var olan bu sorunlara çözüm aramak için kolları sıvayan Borducchi ve arkadaşları, tedavilerin kombinasyonu ile elde edilecek yeni bir tedavi yönteminin nasıl olacağını deney maymunlarında araştırdılar ve sonuçları Nature dergisinde paylaştılar. Araştırmada simian immunodeficiency virus (SIV) ve hibrit HIV ile enfekte edilen 44 maymun, 96 haftalık antiretroviral tedavinin ardından rastgele dört gruba bölündü ve her bir grubun tedavi süreci farklı devam ettirildi. 1. gruba müdahale edilmedi, 2. gruba GS-9620 (vesatolimod) verildi, 3. gruba PGT121 enjekte edildi, 4. grup hem GS-9620 hem de PGT121 aldı. Yapılan testler sonucunda ilk üç grupta tedavi başarısız oldu. 4. gruptaysa beş maymunun kanında HIV'e rastlanmadı. Araştırmacılara göre bu durum “şokla ve öldür” yaklaşımıyla gerçekleşti. Bu yaklaşımda PGT121'nin bir ucu, enfekte olmuş hücrelerin yüzeyindeki kilit HIV proteinlerini tanıyıp bağlar; diğer ucu, hedef hücreyi yok etmek için diğer immün hücrelerini tetikler. GS-9620 ise hem CD4+ T hücrelerini hem de virüs bulaşmış hücreleri avlayan ve yok edebilen CD8+ T hücrelerini ve doğal öldürücü hücreleri etkinleştirir. Borducchi ve arkadaşlarının HIV remisyonundaki yeni yaklaşımlarının insanlar üzerinde de başarılı olmasını umuyoruz.
Görsel 2: “Şokla ve öldür” yaklaşımını açıklayan görsel.
Dünyada yaklaşık 40 milyon insanı enfekte eden bu virüsün başlangıç hikayesi nasıldı?
Science dergisinde HIV’in soyağacıyla ilgili yayınlanan makalede ortaya atılan teoriye göre HIV ilk olarak Zaire'den, bugünkü adıyla Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde yer alan Kinşasa kentinden, 1920'lerin başında demiryolu ve nehir ulaştırma ağı ile Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ne yayıldı. 20. yy başlarında şempanze ve primatlardan avcılara, daha sonra da diğer insanlara geçti. Bu geçişin birkaç farklı şekilde gerçekleşmesi sonucunda bilinen birden fazla HIV türü ortaya çıkmıştır (HIV-1, HIV-2). 1981 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde bir grup homoseksüel erkekte ve Haiti’den gelen göçmenlerde, ilk kez “edinilmiş bağışıklık yetmezliği sendromu” [acquired immunodeficiency syndrome (AIDS)] tanımlanmasından 2 yıl sonra HIV virüsü izole edildi. Zamanla HIV kan ve kan ürünleri tranfüzyonu, cinsel temas ve fetal geçişle hızla dünyaya yayıldı. Dünya Sağlık Örgütünün oluşturduğu raporda 2017 yılında dünyada 36,9 milyon HIV enfekte hasta olduğu gösterildi. Türkiye’deyse bu sayı 3 binleri bulmuş durumda.
Görsel 3: 15-49 yaş arası HIV-pozitif yetişkinlerin dünyadaki yaygınlık derecesini gösteren harita.
Şimdiye kadar bahsettiğim tedaviler uzun ve zor süreçlere sahiptir. Bu süreçte hastalar fiziksel yıpranmanın yanında ciddi psikolojik sorunlar da yaşayabiliyorlar. Psikolojik sorunların başında toplumdan dışlanma ve damgalanmışlık psikolojisi geliyor. Neyse ki HIV farkındalığı günden güne artıyor ve HIV-pozitif bireylerin de topluma karışması kolaylaşıyor. Bu farkındalığı artırmak için yapılan çeşitli çalışmalar var. Bunlardan biri gençleri odağına almış bir Afrika draması olan Down South II. Gösterinin amaçlarından biri, izleyicisinde önleyici tedavi ve cinsel sağlık hakkında farkındalığı arttırmak. Bunun için HIV ile ilgili bilgileri gösterinin içine yerleştirilmiş bir şekilde bizlere sunuyor. Gösterinin bitiminde de bilgilendirme devam ediyor. Oyunculardan Mamarumo Marokane ve Ange Eric N'guessan seyircilerden gelen soruları yanıtlayarak akıllardaki soru işaretlerini ortadan kaldırmak için gösteriden sonra seyirci ile buluşuyorlar.
“JUNE’S” restoranı ise oldukça yaratıcı bir şekilde HIV farkındalığına dikkat çekiyor. Bu restoranı diğerlerinden ayıran özelliği çalışanlarının HIV-pozitif bireylerden oluşması. Restoranın sahibi, amaçlarının HIV-pozitif ve AIDS bireylere karşı olan ön yargıları ve tıbbi bir açıklaması olmayan inançları yıkmak olduğunu ifade ediyor.
Comments