Hiçbir şeye sahip olmadığınızı düşünün. Telefon, bilgisayar veya internetten bahsetmiyorum. Dışarıya bakabileceğiniz bir pencere, okuyabileceğiniz kitap veya gazete gibi bundan yüzyıllar önce bile var olabilen hiçbir şeye sahip olmadığınızı düşünün. Böyle bir yoklukta ne yapardınız?
New York'tan Buenos Aires'e giden bir gemiye binen iki arkadaş gemide gazetecilerle karşılaşırlar. Dünya satranç şampiyonu olan Mirko Czentovic de o gemidir çünkü. Şu an Dünya satranç şampiyonu olsa da geçmişinde konuşma, anlama gibi birçok konuda zorluklar yaşamış biridir. Yaşadığı köyde rahip olan babası ve arkadaşının oynadığı oyun olan satrancı uzun uzun izlemekteydi. Bu şekilde öğrenir, onu dünya şampiyonu yapan o oyunu. Bu durum ise babasının bir gece oyunu tamamlayamaması sonucu oyunu bitirmek istemesiyle başlar. Yarım oyunu ve sonrasında oynanan iki müsabakayı da kazandı. Olanları öğrenen babasının tüm bu olanlara şaşırması ve sonrasında onu bir satranç kulübüne kaydettirmesiyle devam eder. Önce kulüpte sonrasında ise şehirdeki herkesi yenen Mirco Czentovic büyük bir şöhret elde ederek Dünya şampiyonluğunu elde eder. Ancak geçmişteki anlama ve konuşma gibi becerilerindeki eksiklerini pek tamamlamamıştır. Kaba konuşma tarzı ve satranç dışında herhangi bir konuda konuşamayışı bunun en güzel örneklerindendir.
Yolculuk devam ederken diğer yolcular tarafından gemide Dünya şampiyonu olduğu duyulmaya başlar. O yolculardan biri olan petrol zengini McConnor, Mirco Czentovic ile bir müsabaka yapmak ister. Ancak Mirco Czentovic’e karşı onunla oynamak isteyen herkes birlik olarak oynayacaktır. Oyun Mirco Czentovic tarafından kazanılır. Bu durumu hazmedemeyen McConnor bir el daha oynamak ister. Oyun yine Mirco Czentovic kazanması yönünde ilerlerken yolcular arasından biri çıkar ve oyunda yapılacak hamlenin yanlış olduğunu söyleyerek doğru hamleyi yapması önerisinde bulunur. Bunun üzerine McConnor söyleneni yapar ve oyun berabere biter. Bu duruma şaşıran McConnor adının Dr. B olduğunu öğrendiği kişinin Mirco Czentovic’le bir el oyun oynamasını istediğini ve oyunun parasını kendi karşılayacağını söyler. Ancak yaşanan bu olaylar sonucu utanan Dr. B bulundukları ortamı terk ederek güverteye çıkar. Dr. B’yi destekleyenler ise onun yanına gider ve neden bu teklifi kabul etmediğini sorarlar. Dr. B hikayesini anlatmaya başlar.
Yıllar önce babasıyla işlettiği hukuk bürosunda gizli işler yaptığı gerekçesiyle hükumet tarafından tutuklanır. Ancak hapse atılmaz. İçerisinde neredeyse hiç eşya bulunmayan penceresi duvara bir odaya kapatılır. Yemek saatinde yemek getiren gardiyanlar dışında kimseyi görmeyen ve gelen gardiyanlar dahil hiç kimseyle iletişim kuramayan bir ortamda yaşamaktadır. Ara sıra sorgu dışında hayatında hiçbir hareket yoktur. Başlarda çok sorun oluşturmasa da ilerleyen dönemlerde zaman kavramını yitirmeye başlamıştır Dr. B. Kaybettiği tek şey zaman kavramından ibaret değildir. İçinde bulunduğu durumda beynini kullanabileceği hiçbir şey yoktur ve zamanla beyni de körelmeye başlamıştır. Sorgularda yanlış bir şey söylemek ya da yapmaktan korku duymaktadır.
Yine bir gün sorgu için beklediği sırada askere ait olan bir montun cebindeki kitap dikkatini çeker. Gizlice o kitabı alan Dr. B odasına döndüğünde satranç oyunlarını anlatan bir kitap olduğunu görür. Bu durumdan çok hoşlanmasa da beynini kullanabileceği tek aktivite budur. Ekmek içinden yaptığı taşları kareli yatak örtüsü üzerinde oynamaya başlar. Artık farklı bir işle uğraşabileceği için mutludur. Oyunda o kadar ilerlemeye başlamıştır ki artık taşa ihtiyaç duymaz ve zihninden oynamaya başlar. Zamanla oyunu saplantı haline getirmiştir. Uyku zamanı dahil her an satranç oynamak istemektedir. Sorgulardan bir an önce çıkıp odasına gelip oyununa devam etmeyi istemektedir. Oyunda kendisine yenilmesine dahi aşırı sinirlenmeye başlamıştır. Her geçen an daha da saplantıya dönüşen oyun yüzünden odasındaki camı kırar ve yaralanması üzerine hastaneye kaldırılır. Hastanede soyadı ile tanınması üzerine bu durumdan kurtulur.
Özgürlüğünü elde ettikten sonra bir daha satranç oynamaz ta ki gemide Mirco Czentovic’in karşına geçene kadar. İlk eli Dr. B’nin kazanacağını fark eden Mirco Czentovic pes eder. Bunun üzerine bir el daha oynamak isteyen Dr. B tekrar heyecanlanmaya başladığı ve sinir krizlerinin başladığını fark ettiği an oyunu bırakır ve masadan ayrılır. Arkasında ise düş kırıklığına uğramış McConnor ve kibirle oyuna bakan Mirco Czentovic’i bırakır.
Stefan Zweig'ın dünyaya vedasından önce yazdığı son kitabıdır Satranç. Brezilya sürgündedir bu kitabı yazdığında ve kitabı tamamladıktan birkaç ay sonra eşiyle birlikte intihar edecektir. Yer yer gerilimlerin ve kahramanın ruhsal gelgitlerinin yer aldığı kısa ama oldukça etkili bir kitabıdır.
Rümeysa Demircan